Chiến lược học: Những điều cần hiểu

Chiến lược (strategy), chiến lược đại dương xanh, chiến lược cạnh tranh, v.v... là một số thuật ngữ khá quen thuộc trong lĩnh vực kinh tế, kinh doanh. 

Đã bao giờ bạn đặt các câu hỏi: Bản chất của chiến lược là gì? Tại sao cần có chiến lược? Doanh nghiệp ở cấp độ nào cần nghiên cứu chiến lược? Ứng dụng chiến lược trong kinh doanh như thế nào là hợp lý?...

Trên thực tế, ở Việt Nam, những tài liệu viết về chủ đề này cũng rất hạn chế, khiến cho việc tiếp cận và nghiên cứu chiến lược càng trở nên khó khăn. Bài viết dưới đây cung cấp một góc nhìn thiết thực và có hệ thống về chủ đề này.

Những điều căn bản về chiến lược

Mọi người đều biết, Facebook hiện là thương hiệu dẫn đầu trên thị trường mạng xã hội với gần 2 tỷ người dùng thường xuyên. Mối lo của Facebook là đi vào vết xe đổ của Yahoo, vì vậy công ty này đã chi mạnh tay trong việc mua lại các mạng xã hội mới nổi, tiêu biểu là hai thương vụ Whatsapp và Instagram.

Tuy nhiên, gần đây Snap nổi lên như một “mối đe dọa” với gã khổng lồ Facebook. Ứng dụng Snap liên tục tăng trưởng người dùng, được giới trẻ ủng hộ và yêu thích vì các tính năng mới thân thiện hơn. Quan trọng hơn, Snap nhất quyết không bán mình cho Facebook dù cái giá được đưa ra không hề nhỏ.

Và giải pháp của CEO Facebook khi không thể mua lại Snap là “sao chép”. Từ năm 2016, Facebook đã liên tục học hỏi các tính năng của Snap một cách lộ liễu, điều này đã khiến nhiều người trong giới kinh doanh ngạc nhiên, phải chăng Facebook đã hết khả năng sáng tạo và chỉ còn biết quay cóp?

Tuy nhiên, chúng ta có thể sẽ suy nghĩ lại nếu nhìn nhận qua con mắt của một chiến lược gia. Có một câu chuyện rất nổi tiếng được nhắc đến trong môn chiến lược học, đó là kinh nghiệm của những tay đua thuyền buồm.

Khi đua thuyền buồm, yếu tố quan trọng nhất là luồng gió: nếu có thể đi đúng luồng, thuyền sẽ lướt nhanh về phía trước, nhưng nếu đi sai thì thuyền sẽ tiến vô cùng chậm và khó khăn. Vì lẽ đó, một trong những kinh nghiệm xương máu của các tay đua thuyền buồm là khi bạn đang dẫn đầu, hãy bắt chước hướng đi của người thứ hai. Điều đó sẽ giúp cho khoảng cách giữa bạn và người thứ hai gần như không đổi trong suốt hành trình, và kết quả là bạn về đích đầu tiên.

Trở lại câu chuyện kinh doanh của Facebook, các tính năng Facebook sao chép từ Snap có thể không phải là những tính năng tốt nhất, nhưng nó là lựa chọn an toàn và hiệu quả nhất. Vì dù tính năng đó có được yêu thích hay không thì điều đó đều sẽ xảy ra với cả Snap và Facebook. Kết quả Facebook vẫn là người dẫn đầu.

Câu chuyện đó cho thấy Facebook hoàn toàn không phải là một kẻ lười biếng, mà họ đang ý thức rất rõ cuộc chiến giữa mình và người thứ hai. Facebook ứng dụng một chiến lược bài bản, khoa học thay vì hành động theo cảm tính hoặc sĩ diện của người đứng đầu (điều đã khiến rất nhiều gã khổng lồ sụp đổ).

Chiến lược là gì?

Trước hết, phải khẳng định chiến lược là khái niệm bắt nguồn từ chiến tranh và dần dần được sử dụng phổ biến trong quản trị. Nhiệm vụ cơ bản của nhà quản trị (hay một vị tướng quân) là phải ra các quyết định, sách lược để điều hành tổ chức của mình đi đến chiến thắng. Chúng ta hãy bắt đầu với từ khóa “quyết định” (decision).

Đặc điểm của mọi quyết định hay phương án là tính “hai mặt”. Một chiến lược gia sẽ dựa trên những phân tích về bối cảnh chung, nguồn lực của mình, nguồn lực của đối thủ để đưa ra một phương án phù hợp nhất.

Phương án được coi là tốt nếu nó khai thác được điểm mạnh của mình, đánh sâu vào điểm yếu của đối phương và tận dụng được lợi thế tự nhiên của hoàn cảnh. Nói cách khác, bản chất của chiến lược là một sự ưu tiên (vì như đã nói, không bao giờ có giải pháp lưỡng toàn).

Xin lấy ví dụ về chiến lược lấy nông thôn vây thành thị của mạng viễn thông Viettel. Là nhà cung cấp đến sau, thay vì cạnh tranh với các nhà mạng trước đó ở khu vực thành thị (vốn là thế mạnh của đối phương), Viettel đã lựa chọn tập trung hầu hết nguồn lực vào khu vực nông thôn, nơi các đối thủ còn bỏ ngỏ. Khi lựa chọn chiến lược đó, chắc chắn Viettel phải chấp nhận hy sinh khu vực thành thị để ưu tiên cho thị trường nông thôn. Nhưng phương án đó đã chứng minh là một lựa chọn khôn ngoan và mang lại thành công cho doanh nghiệp này.

Rất nhiều doanh nghiệp khi cạnh tranh với đối thủ mạnh đã áp dụng một cách máy móc chiến lược “lấy nông thôn vây thành thị” trong khi khu vực nông thôn hoàn toàn không phải là thế mạnh của mình. Khái niệm “nông thôn” ở đây nên hiểu là mảng thị trường mà họ có khả năng cạnh tranh tốt nhất, có sẵn nguồn lực và ưu thế nhiều nhất so với các đối thủ cạnh tranh. Đó có thể là một phân khúc khách hàng, một dòng sản phẩm đặc biệt, một kênh tiếp thị… Tất cả đều có thể là chìa khóa để mở ra chiến lược kinh doanh thành công.

Chiến lược hay kế hoạch?

Có một thực tế đáng buồn là nhiều doanh nghiệp Việt Nam còn yếu về chiến lược. Hầu hết cái gọi là “chiến lược kinh doanh” của các doanh nghiệp chỉ là một bản kế hoạch kinh doanh.

Nội dung của một kế hoạch sẽ trả lời câu hỏi “Chúng ta làm gì?”, trong khi chiến lược trả lời câu hỏi “Chúng ta ưu tiên cho điều gì?”. Trên thực tế chiến tranh, mỗi chiến lược sẽ có thể đi kèm với nhiều kế hoạch (thường thì sẽ có ít nhất 2 kế hoạch, một kế hoạch A cho tình huống tiêu chuẩn, và kế hoạch B cho tình huống dự phòng). Số kế hoạch dựa trên số lượng giả định mà nhà chiến lược đề ra trước khi thực thi chiến lược đó.

Một số thuật ngữ liên quan đến chiến lược:

- Chiến lược kinh doanh: là chiến lược nhưng được ứng dụng trong kinh doanh.

- Chiến thuật: tương tự như kế hoạch nhưng thiên về tính bố cục, thường dùng trong đối kháng. Một chiến lược cũng có thể bao gồm nhiều chiến thuật tương ứng với các tình huống giả định.

- Vị trí chiến lược, thời cơ chiến lược: là những điều kiện về không gian hoặc thời gian có khả năng ảnh hưởng đến toàn bộ chiến lược. (Ví dụ nếu không có vị trí A, bạn dùng chiến lược này, nhưng khi có vị trí A, bạn sẽ dùng một chiến lược khác, khi đó A gọi là vị trí chiến lược).

- Quyết định chiến lược: là quyết định mà kết quả của nó có thể ảnh hưởng đến tình hình của chiến lược.

- Hành động chiến lược: là hoạt động cụ thể hóa nội dung của chiến lược (hoàn toàn khác với quyết định chiến lược).

- Mục tiêu chiến lược (strategic target): là những mục tiêu mà việc đạt hoặc không đạt được có thể ảnh hưởng đến toàn bộ chiến lược. Mục tiêu chiến lược hoàn toàn khác với mục tiêu của chiến lược (strategy goal).